Chút thu lắng đôi điều cảm nhận

Hoàng Kim

NGỌC PHƯƠNG NAM . Gửi một chút thu tới nơi ai/ Phương Nam vời vợi để nguôi ngoai/…/ Mùa về em mộng nghiêng bên gối/ Mơ đến mùa sau thu với ai. Thơ Chu Nhạc ý tưởng đẹp, khởi đầu rõ và kết thúc có hậu. Phần giữa là bề bộn những liên tưởng và đầy ắp thông tin kim cổ mà chỉ có người trong cuộc sâu sắc, chiêm nghiệm mới thấu hiểu. Ta thấy thấp thoáng sau những con chữ là những gương mặt thương yêu, cả hình bóng một người con gái rất gần gũi đấy mà đã hóa thành ảo ảnh. (lời bình của Trần Đăng Khoa). Chút thu có dư âm của "Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo..." nhạc Phạm Duy, lời rưng rưng của Victor Hugo, bài thơ tiếng Pháp L'Adieu của Guillaume Apollinaire và dịch thơ Bùi Giáng, Gửi một chút thu có phảng phất hình bóng ông đồ già Vũ Đình Liên, lãng đãng Nhớ Bắc của Huỳnh Văn Nghệ, thấp thoáng cô em xe ngựa Bảy Núi. Đó là thoáng chốc của nửa đời nhìn lại, của mùa thu vàng đầy hoài niệm… Chút thu lắng đôi điều cảm nhận



Ấn tượng đầu tiên của tôi đối với bài thơ này là tựa đề. Gửi một chút thu có quan hệ sâu sắc với một mùa thu xưa đã mất. dư âm của "Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo..." nhạc Phạm Duy, lời rưng rưng của Victor Hugo, bài thơ tiếng Pháp L'Adieu của Guillaume Apollinaire , dịch thơ Bùi Giáng và lãng đãng Nhớ Bắc của Huỳnh Văn Nghệ. Điều này hiện rõ trong câu ba và câu bốn của bài thơ: Nỗi nhớ mùa xưa thu đã mất/ Người đi mở đất thuở sơ khai. Gửi một chút thu làm nhẹ đi tựa đề Mùa thu chết trong cách nhìn lạc quan, bi tráng nhưng không bi lụy.

Mùa thu chết là tên một bài hát rất nổi tiếng của Phạm Duy sáng tác năm 1965, theo lời thơ bản dịch tiếng Việt của Bùi Giáng, phổ từ bài thơ tiếng Pháp L'Adieu của Guillaume Apollinaire. Đây là nỗi đau xé lòng của đại văn hào Victor Hugo, cây cổ thụ nhân văn sừng sững của người Pháp. Ca từ của bài hát Mùa thu chết xúc động và ám ảnh lòng người về nỗi đau tận cùng có thật. đến nỗi ít ai nghĩ rằng đây là bài ca lời thơ dịcht. Sóng Việt Đàm Giang 2009 đã có chuyên khảo sâu về điều này.

Victor Hugo (1802-1885) có người con gái Léopoldin chết đuối cùng chồng ở biển vào năm 1843. Đau thương tột cùng đã làm Victor Hugo đau khổ suốt một thời gian dài, đến độ ông bị ám ảnh. suy tưởng về ý nghĩa của đời sống và tìm cách giải đáp bí ẩn của cái chết, tìm con trong thế giới vô hình. Bài thơ khóc con của ông đã được viết ngày 4 tháng 9 năm 1847 đúng bốn năm sau ngày cha con chia lìa:

Demain, dès l'aube...

Demain, dès l'aube, à l'heure où blanchit la campagne,
Je partirai. Vois-tu, je sais que tu m'attends.
J'irai par la forêt, j'irai par la montagne.
Je ne puis demeurer loin de toi plus longtemps.
Je marcherai les yeux fixés sur mes pensées,
Sans rien voir au dehors, sans entendre aucun bruit,
Seul, inconnu, le dos courbé, les mains croisées,
Triste, et le jour pour moi sera comme la nuit.
Je ne regarderai ni l'or du soir qui tombe,
Ni les voiles au loin descendant vers Harfleur,
Et quand j'arriverai, je mettrai sur ta tombe
Un bouquet de houx vert et de bruyère en fleur.

Victor Hugo
(Les Contemplations- cuốn IV. 1856)

Ngày mai từ rạng đông

Ngày mai, từ rạng đông lúc trời đồng quê bắt đầu sáng
Cha sẽ đi, Con thấy không ? Cha biết con đang chờ cha
Cha sẽ vượt qua rừng. Cha sẽ vượt qua núi.
Cha không thể nào xa cách con lâu dài hơn được nữa
Cha sẽ đi, đôi mắt chãm chú vào suy nghĩ của cha
Chẳng hề màng nhìn chung quanh, không màng nghe một tiếng động
Một mình, không ai biết, lưng còng, hai bàn tay đan nhau
Sầu buồn, và ngày đối với cha cũng tựa như đêm thôi.
Cha sẽ không màng nhìn chiều vàng đang đổ xuống,
Hay những cánh buồm xa đằng phía cảng Harfleur,
Và khi cha đến nơi, cha sẽ đặt trên mộ của con
Một bó hoa có nơ xanh cùng thạch thảo đang nở.

(Sóng Việt Đàm Giang 2009 phỏng dịch nghĩa)

Guillaume Apollinaire (1880-1918) đã viết bài Lời vĩnh biệt để tưởng nhớ Victor Hugo khi ông viếng mộ con gái của đại thi hào . Nguyên tác bài thơ như sau.

L'Adieu

J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends

Ba câu đầu của bài thơ L'Adieu có thể hiểu như là Apollinaire đã viết thay lời của V. Hugo để nói với con gái đã chết, và hai câu chót có thể hiểu như là người con gái yêu của V. Hugo đã trả lời rằng cô mong muốn và chờ gặp lại cha cô ở thế giới vô hình

Cha đã hái nhành lá cây thạch thảo
Con nhớ cho, mùa thu đã chết rồi
Chúng ta sẽ không tao phùng được nữa
Mộng trùng lai không có ở trên đời
Hương thời gian mùi thạch thảo bốc hơi
Và nhớ nhé con đợi chờ cha đó

Bùi Giáng với cảm nhận đặc biệt sâu sắc của một thi sĩ tri âm đối với một nỗi đau lớn. Ông đã chuyển tải tài tình bài thơ riêng trên qua một ngữ cảnh chung của sự đồng cảm và chia sẽ, thành một bài thơ nói về sự chia lìa của đôi nhân tình. Ông đã dùng chữ ta, em, thay vì cha, con dù ông biết bài thơ nguyên tác ý nghĩa khác

Ta đã hái nhành lá cây thạch thảo
Em nhớ cho, mùa thu đã chết rồi
Chúng ta sẽ không tao phùng được nữa
Mộng trùng lai không có ở trên đời
Hương thời gian mùi thạch thảo bốc hơi
Và nhớ nhé ta đợi chờ em đó ...

Bài thơ trên đã được nhạc sĩ Phạm Duy chuyển thành bài hát

Mùa Thu Chết

Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi !
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
Mùa Thu đã chết, đã chết rồi. Em nhớ cho !
Em nhớ cho,
Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhìn nhau nữa!
Trên cõi đời này, trên cõi đời này
Từ nay mãi mãi không thấy nhau
Từ nay mãi mãi không thấy nhau...

Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi !
Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo
Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em.
Vẫn chờ em, vẫn chờ em
Vẫn chờ....
Vẫn chờ... đợi em !

Hoa Thạch Thảo (Aster amellus L) thuộc họ Cúc (Asteraceae) tên Việt gọi là cúc Sao, cúc Nhật, cúc Cánh Mối, tên tiếng Anh là Aster, tên tiếng Pháp là Astère. Hoa cúc thường nở vào mùa Thu và đã được đề cập nhiều trong thơ văn nhạc họa của Việt Nam. Hoa Thạch thảo hay hoa Cúc Cánh mối ở Việt Nam (Hình từ internet). Hoa thạch thảo đời đời gắn liền với bài thơ Demain, dès l'aube của Victor Hugo, L'Adieu của Guillaume Apollinaire, Lời từ biệt của Bùi Giáng, Mùa thu chết của Phạm Duy. Đó là cảm xúc của rất nhiều ca từ . Chất trữ tình của tất cả những tuyệt phẩm trên là không phải bàn nhưng với tôi thì thích tựa đề Lời từ biệt hơn là Mùa thu chết. Trong mất mát tột đỉnh vẫn còn hi vọng chiếc lá cuối cùng thì tính nhân văn cao hơn. Dẫu xa cách như vợ chồng Ngưu, dẫu sống dẫu chết thì Chỉ còn anh và em cùng tình yêu ở lại.

Trên sự liên tưởng Nỗi nhớ mùa xưa thu đã mất , trong tác phẩm Gửi một chút thu, anh Chu Nhạc đã đưa vào đầy ắp thông tin kim cổ mà chỉ có những người trong cuộc sâu sắc, chiêm nghiệm mới thấu hiểu . Đó là “Người đi mở đất” “Phương Nam mùa thu về trong ký ức” “Mùa thu về pha mái tóc sương phai”. Ta lờ mờ nhận thấy đằng sau các câu thơ chắt lọc này là tự chuyện… Ta thấy thấp thoáng sau những con chữ là những gương mặt thương yêu, cả hình bóng một người con gái rất gần gũi đấy mà đã hóa thành ảo ảnh. (lời bình của Trần Đăng Khoa). Gửi một chút thu có phảng phất hình bóng ông đồ già Vũ Đình Liên, lãng đãng Nhớ Bắc của Huỳnh Văn Nghệ, thấp thoáng cô em xe ngựa Bảy Núi. Đó là thoáng chốc của nửa đời nhìn lại, của mùa thu vàng đầy hoài niệm…

Gửi một chút thu

Gửi một chút thu tới nơi ai
Phương Nam vời vợi để nguôi ngoai
Nỗi nhớ mùa xưa thu đã mất
Người đi mở đất thuở sơ khai

Nơi ấy thu về trong ký ức
Cha ông lưu giữ chẳng một mai
Mỗi năm mỗi độ âm thầm nhắc
Mùa về pha mái tóc sương phai

Mùa về cha nhẩm tay bấm đốt
Mùa về mẹ nhớ tuổi ô mai
Mùa về em mộng nghiêng bên gối
Mơ đến mùa sau thu với ai.

Chu Nhạc có gì đó khá sâu nặng với đất phương Nam mới nhớ khắc khoải đến vậy. Trần Đăng Khoa nhân xét: “Tập thơ “Chút thu” có thể xem như tuyển tập thơ của cả một đời Nguyễn Chu Nhạc. Đọc thơ anh, tôi luôn thấy thấp thoáng sau những con chữ là hình bóng của một ông đồ”. Nói đến ông đồ là nói đến chữ nghĩa. Đi về phương Nam người dân trọng nghĩa hơn là chữ và ưa sống tình nghĩa hơn. Khởi đầu và kết thúc Gửi một chút thu của Chu Nhạc thật khéo, có gì đó nghe rưng rưng Gửi một chút thu tới nơi ai/ Phương Nam vời vợi để nguôi ngoai/…/ Mùa về em mộng nghiêng bên gối/ Mơ đến mùa sau thu với ai.

xem tiếp:
Đọc Chút thu của Nguyễn Chu Nhạc (Trần Đăng Khoa)
Gửi một chút thu (Blog Chu Nhạc)

Trở về trang chính
CÂY LƯƠNG THỰC; FOOD CROPS
Dạy và học ĐHNLHCM
Dạy và học BlogtiengViet
Gia đình nông nghiệp
NGỌC PHƯƠNG NAM, DẠY VÀ HỌC